Keek op de week

10 nov 2023

Rutte I/ II/ III/ IV: Nederland verdient veel beter

Met rasse schreden komt 22 november op ons af, de dag dat we allemaal onze stem kunnen uitbrengen voor een nieuwe Tweede Kamer en in haar kielzog, naar ik hoop, een beter kabinet. Wat was het de laatste twee en een half jaar afzien met Rutte IV. Al een tijdje liep het niet echt goed met de achtereenvolgende kabinetten Rutte.

Rutte I

Formatie: 127 dagen, missionaire zittingsduur: 1 jaar 192 dagen

Laten we het maar helemaal niet hebben over Rutte I met het gênante idee om de gedoogsteun van Geert Wilders in te zetten; was dit niet het begin van het einde van het CDA van Maxime Verhagen? Dit kabinet was maar een kort leven beschoren, en anderhalf jaar na de beëdiging werd dit kabinet alweer demissionair. Gelukkig!

Rutte II

Formatie: 54 dagen, missionaire zittingsduur: 4 jaar 130 dagen (volledige termijn)

Na een interne PvdA-campagne voor een lijsttrekkersverkiezing waar vijf kandidaten aan deelnamen (Nebahat Albayrak, Martijn van Dam, Lutz Jacobi, Ronald Plasterk en Diederik Samsom) werd Diederik Samsom de nieuwe partijleider voor de PvdA. Bij de verkiezingen op 12 september 2012 haalde onze partij achtendertig zetels, maar verloor daarmee toch van de VVD die er eenenveertig uit de strijd sleepte. Voortvarend was er minder dan twee maanden later een VVD-PvdA-kabinet. Niet alles liep even soepel, maar terugkijkend kunnen we toch wel stellen dat dit het meest succesvolle kabinet Rutte was en zou worden. Nederland zal volop in de Europese staatschuldencrisis, en het was een tijd om tegen de klippen op ‘Bruggen te slaan’. Niet altijd onomstreden, maar toch kunnen we stellen dat met Jeroen Dijsselbloem op Financiën èn als voorzitter van de Eurogroep, en een heel contingent aan PvdA-kabinetsleden die de scherpe kantjes van de VVD afschaafden, er een regering die deed waar zij voor was: leidinggeven, beleid voeren. Rutte II maakte haar tijd af tot zij in 2017 regulier demissionair werd.

Rutte III

Formatie: 224 dagen, missionaire zittingsduur: 3 jaar 81 dagen

Er is intern binnen de PvdA vaak kritiek geuit dat wij in 2016 opnieuw door middel van een lijsttrekkerscampagne en -verkiezing de partijleider wilden vaststellen; het was immers in 2012 prima bevallen. Er was echter een groot verschil: in 2012 hadden wij vijf heel sterke kandidaten die allemaal zeer verschillend van elkaar waren. Nu waren er slechts twee die elkaar politiek zeer na stonden, de afgelopen vier jaar nauw hadden samengewerkt als vicepremier en partijleider/fractievoorzitter, en die nu op een kunstmatige manier strijd met elkaar moesten gaan voeren. Mijns inziens was dat in 2012 een perfecte, en in 2016 een verkeerde strategie. De strijd werd niet begrepen, Lodewijk werd partijleider, en we haalden bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer in 2017 slechts negen zetels; wonden likken en langs de kant gaan zitten. Rutte ging weer aan de slag, en na een formatie van ruim zeven maanden werd het kabinet-Rutte III beëdigd, een kabinet van VVD, CDA, D66 en CU. Opnieuw een brekebeenkabinet: Halbe Zijlstra bleek toch niet gelogeerd te hebben in de B&B van Vladimir, dus opstappen. Stef Blok dacht zich te kunnen aanmatigen om een oud-kolonie van ons nu een ‘failed state’ te noemen, dus aangeschoten wild. ‘Rijkeluispartij’ VVD wilde de grote ondernemers een douceurtje bieden in de vorm van het stoppen van de dividendbelasting, anders zouden deze bedrijven over de grens gaan, dus motie van afkeuring (op SGP na unaniem door oppositie gesteund) èn Unilever èn Shell naar het buitenland. Intussen hadden de Kamerleden Leijten (SP), Omtzigt (CDA) en Azarkan (DENK) zich al langere tijd ingezet om uit te pluizen wat er toch mis was met de Kinderopvangtoeslag in ons land. Omdat dit steeds meer een beerput bleek te zijn ging in juli 2020 de Parlementaire ondervraging Kinderopvangtoeslag aan de gang, en op zeventien december van hetzelfde jaar publiceerde zij haar rapport ‘Ongekend Onrecht’. Forse kritiek op het kabinet en de ministeries van Financiën en van Sociale Zaken, op de Tweede Kamer, op de Belastingdienst en op de Raad van State. Misschien was de zwaarste kritiek wel die aan het Ministerie van Financiën dat "de grondbeginselen van de rechtstaat zijn geschonden". Pappen en nathouden had niet geholpen, toeslagenouders hadden vaak het hun toekomede geld nog niet ontvangen, soms waren hun uit huis geplaatste kinderen nog steeds niet in het gezin terug. Stel je eens voor: door het overheidsbeleid word je tot fraudeur bestempeld, je wordt in grote schulden gedompeld en tot overmaat van ramp raak je je kinderen kwijt. En, alsof dat niet erg genoeg is, weten opeenvolgende bewindslieden het onrecht niet afdoende te herstellen. Rutte was al niet veel, maar ontpopte zich nu als opperhoofd van een bananenrepubliek (sorry, bananenrepubliek!).

Het kabinet wachtte een door GroenLinks aangekondigde Motie van Wantrouwen niet af en trad op 15 januari 2021 af. Rutte III had ook haar klus niet afgemaakt.

Ook onze Lodewijk Asscher had hier een rol in gehad als minister van Sociale Zaken in Rutte II, maar hij gedroeg zich als een integer bestuurder: maakte persoonlijk zijn excuses en besloot dat hij na dit debacle niet meer de aangewezen man was om voor de PvdA partijleider te zijn.

Rutte IV

Formatie: 301 dagen, missionaire zittingsduur 1 jaar 178 dagen

De rotte kers op de beschimmelde taart. Nadat Rutte III zwaar ten val was gekomen, met name door de toeslagenaffaire wisten ze het te bestaan om tien maanden te formeren, en dan in Rutte IV terug te komen met exact dezelfde coalitiesamenstelling als in Rutte III: VVD, CDA, D66 en CU. Wat had de val van Rutte III dan voor waarde – feitelijk of symbolisch? Wat hadden de krokodillentranen uit januari 2021 voor betekenis? Waar had een demissionaire status van tien maanden toe gediend? Driemaal: niets, niets en niets. Behalve een schandaal met leugens á la ‘Omtzigt elders’, ingetrokken dreigementen á la Kaag (“Hier scheiden zich onze wegen”), of structureel gebrek aan ‘actieve herinneringen’ van onze premier, heeft het ons niets anders dan meer van hetzelfde, alleen dan wat korter. Na een luttel anderhalf jaar, met een ernstige oorlog bij onze buren in de Oekraïne, een door het CDA geregisseerde stikstofcrisis, en een moeilijk te beheersen asielprobleem, moest de VVD zonodig haar partijpolitieke stokpaardje berijden om de asielinstroom te beperken. Na een volstrekt onmenselijke migratiedeal met Tunesië forceerde premier Rutte nu de breuk in zijn kabinet door nu dwars te gaan liggen voor de regelingen voor gezinshereniging. Hij en zijn VVD laten zich daarmee wel zien van hun meest inhumane kant. Nog erger misschien: heeft hij de gezinshereniging soms gebruikt om op een volgens hem strategisch moment het voor hem lastige kabinet te laten klappen; ik denk steeds meer dat dit de echte reden was, en beschuldig daarmee de VVD van onmenselijk gedrag en onethische politiek.

Gelukkig kan het anders.

We staan aan de vooravond van verkiezingen voor een nieuw parlement. Een uitgelezen moment om de kans aan te grijpen voor een grote ommedraai, en daar hebben we de mensen voor. GroenLinks en PvdA hebben een huzarenstukje geleverd door in slechts enkele maanden tot een akkoord te komen voor een vergaande samenwerking in één fractie, rimpelloos en respectvol te komen tot de vaststelling van onze lijsttrekker Frans Timmermans, gezamenlijk een dijk van een verkiezingsprogramma op te stellen, een pracht van een kandidatenlijst te maken, en dit alles op 14 oktober door een bruisend congres heen te geleiden.

De campagne is nu in volle gang. Overal in Nederland zien we de Rode en Groene jasjes, sjaals en petten in actie bezig. Na een Dag van de Bestaanszekerheid op 4 november, en binnenkort een Klimaatmars in Amsterdam, doen we alles om te laten zien dat een beter Nederland iets is dat we zelf vorm moeten geven. Dat dit iets is dat we niet over kunnen laten aan de VVD of rechts daarvan, maar waar GroenLinks-PvdA een hoofdrol in moeten gaan spelen, mogelijk met bevriende partijen als PvdD, VOLT, SP, BIJ1 en DENK.

Samen met Frans Timmermans, Esmah Lahlah, Jesse Klaver en van onze nr. 4 Kati Piri tot onze nr. 46 Marlieke van Schalkwijk, en alfabetisch van onze GroenLinks Laura Bromet en PvdA Julia Bushoff tot PvdA Iris Vrolijks en GroenLinks Lisa Westerveld: daar zullen wij een groot verschil mee maken.

Stem 22 november, en stem dan GroenLinks-PvdA.