Keek op de week

07 jul 2023

Keti Koti 2023: begin van vele komma’s

Zaterdag 1 juli 2023 was een historische dag: de dag dat ons staatshoofd zijn excuses aanbood ‘als koning en als deel van de regering’, maar hij vroeg ook op persoonlijke titel vergiffenis voor het feit dat zijn voorouders uit het Huis van Oranje-Nassau niets tegen de slavernij hadden ondernomen. Ik was erbij toen in het Oosterpark in Amsterdam de grote menigte aanwezigen die op deze herdenking van Keti Koti, ‘Verbreek de ketenen’ deze smeekbede met emotie, ontroering, groot enthousiasme en applaus aanhoorden.

Deze menigte bestond uiteraard uit een meerderheid van nazaten van tot slaaf gemaakte, van alle leeftijden: van baby’s in kinderwagens tot de zeer ouden die de verhalen uit de slavernij nog uit de eerste hand hadden gehoord van hun grootouders, en alle leeftijden ertussen. Overeenkomstig hun tradities waren veel van deze mensen getooid in felkleurige gewaden en angisa’s (de traditionele creoolse hoofddoek), en ook de sfeer was tropisch-uitbundig, maar ook met een duidelijke ondertoon van weemoed.

Vanaf de eerste helft van de 16e eeuw tot in 1873 was een heel groot deel van de Nederlandse elite direct betrokken, profijt hebbend of op zijn minst stilzwijgend aanvaardend van de slavenhandel en de slavernij, in de Oost zowel als in de West. Ik stel dit heel uitdrukkelijk om daarmee een verschil te maken met een groot deel van de werkende klasse die niet voor niets ook vaak aangeduid werd met de term ‘loonslaven’.

Over de Atlantische Oceaan, van West-Afrika naar de America’s werden 600.000 mensen vervoerd, waarvan er 75.000 de overtocht niet overleefden. Zeshonderdduizend mensen – ja, ook toen waren dit MENSEN! – werden gescheiden van hun naasten en geliefden, van hun vrouwen, mannen en kinderen. De manlijke tot slaaf gemaakte waren tijdens de reis geketend, allen werden gebrandmerkt, uitgebuit, mishandeld, verkracht, en voor het minste geringste gedood als hun ‘eigenaar’ dat wenste. In 1873 werd de slavernij in ‘de West’ afgeschaft, maar het was nog maar in 2006 dat toenmalige minister-president Balkenende de VOC-mentaliteit met grote geestvervoering roemde, terwijl het nog later was dat de huidige minister-president Rutte in 2021 nog twijfelde of excuses van de Nederlandse regering wel op zijn plaats zouden zijn.

Natuurlijk vind ik het heel fijn dat zoveel nazaten van de tot slaaf gemaakte de excuses van de regering en van de koning zo waarderen, en het gaat uiteindelijk wel om hen. Toch blijf ik hierbij met een dubbel gevoel zitten. In elk geval vanaf het begin van de 19e eeuw had het Huis van Oranje-Nassau een belangrijke betrokkenheid bij de slavenhandel en slavernij. Het nu lopende onderzoek waartoe de huidige koning heeft besloten, heeft inmiddels al belangrijke indicaties gegeven dat dit vorstenhuis er dan ook zeer grof aan verdiend heeft, en daarmee werd ook de basis gelegd voor (een heel groot deel van) de fortuin van de Oranjes. Excuses, of vergiffenis vragen, zijn dan uiteraard helemaal op hun plaats, en ik ga er maar even vanuit dat deze wel gemeend zijn. Maar met deze excuses en vraag om vergiffenis is ons koningshuis er nog niet, verre van dat. Ook hier geldt wat onze premier op 19 december 2022 zei: “Dus zetten we vandaag een komma, geen punt.”. Terwijl de tot slaaf gemaakte enkele honderden jaren zwaar gebukt gingen onder de knoet van de slavernij, hadden de voorouders van de koning der Nederlanden daar een grote rol in; de toekomst zal aantonen hoe groot die rol was. Maar al vele tientallen jaren heeft die familie er verder niets aan gedaan, en het was dan ook pas toen de huidige geschiedenis ondubbelzinnig aantoonde hoe abject dat beleid in die honderden jaren was geweest dat het onoverkomelijke gebeurde: eindelijk excuses van de premier, historicus van huis uit, en vervolgens van de koning. Dat had veel eerder gekund en dat had veel eerder gemoeten; deze staatsprominenten hebben tonnen boter op hun hoofd. En daarom blijf ik met een dubbel gevoel zitten.

Eindelijk worden er nu stappen gezet voor enige genoegdoening, maar ik blijf het gevoel houden dat dit erg schoorvoetend is. Ja, er is een dialoog gestart, en ja, er zijn plannen voor een nationaal slavernij museum. Waar? En ja, de minister-president heeft uitgesproken dat de slavernij een misdrijf tegen de menselijkheid was. Maar waarom duurt het dan zo lang tot deze stelling verankerd is in een wet, en wordt de motie Nicolaï c.s. (van PvdD, SP, D66, PvdA, GroenLinks en CU) dienaangaande (“… bij wet de slavernij en de slavenhandel als een misdrijf tegen de menselijkheid aan te merken”) steeds weer op de lange baan geschoven.

Hoelang gaat het nog duren voor er echt genoegdoening (GENOEG doening!) is gedaan waardoor de huidige en toekomstige nazaten echt gecompenseerd zijn voor alle nadelen die hun afkomst tot op de dag van vandaag en nog elke dag opnieuw veroorzaken. En dat dient dan niet te gebeuren op kosten van de werkenden, maar op die van de elite.
‘Wie voor een dubbeltje geboren is, zal nooit een kwartje worden’: dat is niet altijd waar, maar heel vaak wel. Heel veel nazaten van de tot slaaf gemaakte zijn als gevolg van hun afkomst nog steeds de ‘dubbeltjes’ van onze samenleving, en dat is zeer oneerlijk. Dit is een nieuwe komma die de oneerlijkheid moet wegnemen, en wel zo snel mogelijk en zonder terughoudendheid. Zonder dat zal het racisme als uitvloeisel van de slavernij niet echt weg zijn. Den no Keti Koti, no fu tru! Zonder dat zijn de ketenen echt niet verkoken, echt niet!

En: wanneer komt er een nationale vrije feestdag om de afschaffing van de slavernij in Nederlandse gebiedsdelen te vieren? Het zal u niet verbazen dat ik daar graag ons huidige Koningsdag op 27 april voor inruil; dan kan onze monarch zijn verjaardag gezellig thuis vieren, en 1 juli Keti Koti, 17 augustus Tula-dag, of welke andere dag ook die de echte betrokkenen wensen, gebruiken om echt iets te vieren dat heel velen van ons echt raakt. Maar als ons volk dat echt niet wil, dan kunnen we toch zeker een 2e paasdag, 2e pinksterdag of 2e kerstdag hiervoor inruilen?

Ik ben niet gewend zo lang naar de koning te luisteren, maar ik heb wel gehoord dat hij er gewag van maakte “dat lang niet iedereen dezelfde gevoelens heeft bij deze herdenking.” Ja, dat is ontegenzeglijk waar, maar ik maak dan wel een heel groot verschil tussen die mensen die niet beter weten en zij die heel bewust afstand nemen van de excuses van de koning (Geert Wilders) omdat zij het racisme niet wensen te veroordelen.
De eerste groep kan baat hebben bij meer informatie en educatie, dus aandacht van de media. De tweede groep, daar ben ik echt bang voor; zij leiden tot polarisatie, tot tweedeling in de samenleving.

Blijft over dat ik wel heel gelukkig ben met een weg die de afgelopen jaren, maanden, dagen werd ingeslagen. Een periode die eindelijk recht doet aan de ondraaglijke pijn en ontmenselijking die veel tot slaaf gemaakte gedurende een lange tijd moesten ondergaan, en een aantal van hun moedige leiders die we bij naam kennen: Bussa, Carpata, Anton de Kom, de Marrons Baron, Boni, Jolicoeur, de Curaçaoënaar Tula. Het soort mensen die we in alle tijden terugvinden, mensen die het onrecht niet accepteren.

“Een volk dat voor tirannen zwicht,
zal meer dan lijf en goed verliezen,
dan dooft het licht …” - H.M. van Randwijk

Lang hebben de tot slaaf gemaakte als individuen moeten zwichten, maar dankzij de moed van de opstandelingen en hun leiders zijn zij als volk niet gezwicht. Hun licht is niet gedoofd en schijnt nu helderder dan ooit.